Әр адамға таныс сезім: таңертең сағат шырылдайды, бірақ төсектен тұруға күш жоқ. Спортзалға жазылдыңыз — ал бір аптадан кейін оның қайда екенін де ұмытып қалдыңыз. Шет тілін үйренемін деп шабыттандыңыз, бастапқыда ынтамен кірістіңіз, бірақ бір айдан соң оқулық сөреде шаң басып жатты. Бұл неліктен болады? Басында ниет болғанымен, неге басталған істі соңына дейін жеткізе алмаймыз?
Жауап — мотивация. Бұл — ішкі қуат, жалқаулыққа, қорқынышқа және шаршауға қарамастан әрекет етуге көмектесетін біздің жеке қозғалтқышымыз. Бірақ мотивация — құбылмалы нәрсе: бірде бар, бірде жоқ. Жақсы жаңалық — оны басқаруға болады. Ендеше, мотивация деген не, ол қайдан пайда болады, неге жоғалады және оны қалай қайтара аламыз — соны бірге талдайық.
Бұл мақала орыс тілінде де қолжетімді
Мотивация деген не
Мотивация — бұл бізді әрекет етуге итермелейтін ішкі серпін. Ол — қандай да бір істі бастауымызға және жалғастыруымызға себеп, тіпті ерінгенде немесе қиын болғанда да. Жай сөзбен айтқанда, мотивация — «Маған бұл не үшін керек?» деген сұраққа берілетін жауап.
Мотивацияның екі түрі бар:
- Сыртқы мотивация — бізді сыртқы факторлар қозғайтын кезде пайда болады: мақтау, ақша, әлеуметтік желідегі лайктар, диплом, айналадағылардың қолдауы. Мысалы, студент стипендия алу үшін жақсы оқиды, ал математикаға қызығушылығы болмауы мүмкін. Немесе қыз спортзалға барады, өйткені жақында демалысқа шығуы керек және купальникпен әдемі көрінгісі келеді.
- Ішкі мотивация — біз бір нәрсені өзі үшін, үдерісінің өзі ұнағандықтан немесе жеке мақсат үшін істейтін болсақ. Бұл сурет салуды жақсы көргеннен сурет салу. Немесе бағалар үшін емес, білімге деген шынайы құштарлықтан оқу. Мұндай мотивация, әдетте, күштірек және тұрақтырақ, себебі ол жүректен шығады.
Қарапайым мысал: таңертең екі адам жүгіріп жүр дейік. Бірі — жазға дейін арықтау үшін (сыртқы мотивация), ал екіншісі — жүгіру оған еркіндік пен қуат береді деп жүгіріп жүр (ішкі мотивация). Қайсысы ұзаққа барады? Әрине, екіншісі.
Өз мотивацияңды түсіну — тұрақты нәтижелерге жетудің алғашқы қадамы. Неге бұл істі істеп жатқаныңды нақты білсең, алға жылжу оңайырақ болады. Тіпті қиын кезде де.
Неліктен мотивация жоғалады
Сіз бұған тап болған шығарсыз: басында — көзде от, шабыт, нақты жоспарлар мен мақсаттар. Ал біршама уақыттан кейін — бәрі тоқтайды. Қол салбырайды, күш-қуат қалмайды, прокрастинация басталады, ал ішкі дауыс сыбырлайды: «Бәлкім, мүлде керек емес шығар?..» Бұл не себептен болады? Ең жиі кездесетін себептерді қарастырайық.
Мақсат тым абстрактілі немесе ауқымды
«Ағылшын тілін үйренгім келеді» — жақсы естіледі, бірақ бұл тым жалпылама. Егер мақсат нақты қадамдарға бөлінбесе, ми оны өте үлкен жұмыс ретінде қабылдап, саботаж жасай бастайды. Жақсырақ нұсқа: «Бір аптада 30 жаңа сөз үйренгім келеді» немесе «Бір ай ішінде осы сериалды түпнұсқада субтитрмен қарап шығамын»
Жылдам нәтиженің болмауы
Біз тез ләззат әлемінде өмір сүріп жатырмыз: бір батырма — және нәтиже дайын. Бірақ шынайы өмірде прогресс басында байқалмайды. Мысалы, спортпен айналыса бастадыңыз, ал екі аптадан кейін ішіңізде «кубиктер» шықпаса — мотивация төмендейді. Сабыр — бұлшық ет сияқты, оны да жаттықтыру керек.
Сәтсіздіктен қорқу
Кейде мотивацияны жоғалтамыз, өйткені қателесуден қорқамыз. «Бастамай-ақ қойған дұрыс, егер бәрібір сәтсіз болса» деген ой астарлы түрде санада жасырынып жатады. Мұндай көзқарас кез келген бастаманы тұншықтырады.
Эмоционалды және физикалық шаршау
Адам шаршап, әлсіреп, ұйқысыз жүріп, шектен тыс жұмыс істесе — ешқандай мотивация көмектесе алмайды. Біздің миымыз — машина емес, оған демалыс қажет. Қалпына келмейінше, бірдеңе істеуге деген құлшынысты сақтау мүмкін емес.
Өз жетістігін бағалау жүйесінің болмауы
Адам өз прогресін бақыламаса, ол тек сыртқы көрсеткіштерге — бағаларға, лайктарға, пікірлерге, сандарға қарап баға бере бастайды. Мұндай жүйеде мотивацияны жоғалту оңай, өйткені нақты өсу мен дамуды сезіну мүмкін болмай қалады.
Мотивацияны қалай табуға болады
Мотивация — кенеттен басыңызға түсе қалатын сиқырлы ұшқын емес. Ол — ішкі от, ал егер “отынның” қайда екенін білсеңіз, оны тұтатуға болады. Бір аптада сөніп қалмайтын, алға жылжуға көмектесетін тұрақты мотивацияны табудың бірнеше қарапайым, бірақ тиімді жолдары бар.
Өзіңізден “Бұл маған не үшін керек?” деп сұраңыз
“Мен НЕ істегім келеді?” емес, “НЕ ҮШІН істегім келеді?” деп ойлаңыз. Нақты, шынайы жеке себеп — бұл сіздің ішкі тірегіңіз, толқын арасында су бетінде ұстап тұратын якорь іспетті.
Мысал: “Ағылшын тілін үйренгім келеді.” Не үшін? Саяхатта еркін сөйлесу үшін. Субтитрсіз фильм көру үшін. Армандаған жұмысқа орналасу үшін. Жауаптарыңыз неғұрлым нақты болса — соғұрлым жақсы.
Нәтижені елестетіңіз
Біздің миымыз абстракциялардан гөрі нақты бейнелерге жақсы әрекет етеді. Диплом алып жатқаныңызды, сахнада тұрғаныңызды, бизнес ашқаныңызды немесе шет тілінде еркін сөйлеп жатқаныңызды көз алдыңызға елестетіңіз. Қаласаңыз — салып көріңіз, коллаж жасаңыз немесе жай ғана қағазға жазыңыз. Ең бастысы — соны барлық бөлшегімен сезініп көріңіз.
Жеке мағынасын табыңыз
Кейде “10 келі салмақ тастау” деген мақсат шабыттандырмайды. Ал “өзімді сенімді сезініп, ұзақ әрі қуатты өмір сүру үшін денсаулығымды жақсарту” — жүрекке әлдеқайда жақын естіледі. Мотивация әрқашан мықтырақ болады, егер мақсат сіз үшін шынымен маңызды нәрсеге байланысты болса.
Мақсатты шағын қадамдарға бөліңіз
Үлкен мақсат қорқынышты көрінуі мүмкін, ал кішкентай қадам — қолжетімді. Мысалы, “кітап жазу” емес, “күніне бір бет жазу”. Бұл тәсіл арқылы сіз тек бастап қоймай, үдерістің өзінен де ләззат аласыз.
Өзіңізді шабытпен қоршаңыз
Әлеуметтік желідегі жазылымдар, кітаптар, фильмдер, көзі жанып тұрған адамдармен қарым-қатынас — мұның бәрі сіздің ішкі энергияңызды толықтырады. Өз жолымен алға жылжып келе жатқан адамдарды табыңыз және жай ғана бақылап көріңіз. Мұндай әдіс сіз ойлағаннан да тиімді әсер етеді.
Нағыз мотивация — бұл айқайлы ұран емес, ішкі тыныш дауыс. Сол дауысты естігенде, сізге сырттан итермелеу қажет болмайды. Себебі сіз өз күшіңіздің қайнар көзіне айналасыз.
Күнделікті өмірде мотивацияны сақтаудың тәсілдері
Мотивацияны табу — істің жартысы ғана. Оны ұстап тұру да сондай маңызды, әсіресе шабыт жоғалып, күнделікті күйбең тіршілік басып кеткен кезде. Күн сайын мотивацияны жоғалтпай ұстауға көмектесетін қарапайым әрі тиімді тәсілдермен танысайық.
Жетістіктеріңізді белгілеп отырыңыз
Күнделік, әдеттерді қадағалайтын трекер немесе жай ғана телефондағы жазбаларға күні бойы не істегеніңізді түртіп отырыңыз. Тіпті кішкентай нәрсе болса да: «Уақытында тұрдым», «5000 қадам жүрдім», «Таңғы ас ішуді ұмытпадым» — осындай көрінетін жетістіктер әрі қарай жалғастыруға шабыт береді.
Үзіліс жасап, демалыңыз
Қайта жүктелмей мотивация күйіп кетеді. Өзіңізге кінә сезімінсіз демалуға мүмкіндік беріңіз. Кейде бір күнге тоқтап демалу — бәрінен шаршап, бәрін тастап кетуден жақсы. Сіздің энергияңыз — ең басты ресурс.
Ритуалдар мен әдет қалыптастырыңыз
Мотивация — тұрақсыз, ал әдет — сенімді. Күн сайын өзіңізді жаттығуға мәжбүрлеу қиын. Бірақ егер таңғы кофеден кейін жаттығу жасауға дағдылансаңыз, миыңызға іске қосылу оңай болады. Қажетті әрекеттерді күнделікті дағдыға айналдырыңыз.
Өзіңізді марапаттаңыз
Күрделі істен кейін міндетті түрде сыйлық болу керек. Лекция тыңдадыңыз ба — сүйікті сериалыңызды көріңіз. Жұмыстағы тапсырманы орындадыңыз ба — шағын мереке жасаңыз. Осындай жағымды қолдау миыңызды күш жұмсауға анағұрлым оң көзқараспен қарауға үйретеді.
Шабыттандыратын ортада болыңыз
Айналадағы адамдар бізге қатты әсер етеді. Өзіңізге сенетін, өзі де дамуға ұмтылатын жандармен араласыңыз. Бұл ішкі батареяны қуаттайтын тоқ секілді. Егер ондай адамдар айналада болмаса — оларды онлайн табуға болады: қауымдастықтарда, блогтарда, подкасттарда.
Мотивация — саналы түрде жасалған шағын қадамдардың нәтижесі. Егер оған қолайлы жағдай жасасаңыз, ол ұзақ уақыт бойы қасыңызда болады.
Мотивация мен тәртіптің байланысы
Мотивация шабыттандырады, от беріп, алғашқы қадамға итермелейді. Бірақ тек соған ғана сүйенуге болмайды — өйткені бір күні төсектен тұрғыңыз келмей, бәрін тастап, “Бүгін емес” дегіңіз келетін сәт туады. Міне, дәл сол кезде сахнаға тәртіп шығады — сабырлы, бірақ сенімді күш.
Мотивация мен тәртіптің айырмашылығы:
- мотивация — “қалаймын”;
- тәртіп — “қаламасам да істеймін”.
Егер мотивация бастауға жауап берсе, тәртіп — жалғастыруға көмектеседі. Эмоция жоғалып, нәтиже көрінбей, жол шексіз болып көрінгенде — сізді алға жетелейтін дәл осы тәртіп.
Мотивациясыз тек тәртіппен жетуге бола ма?
Иә, болады. Көптеген спортшылар, жазушылар мен ғалымдар дәл осы тәсілмен жұмыс істейді. Оларда нақты тәртіп, кесте және өздеріне берген уәделері бар. Олар шабытты күтпейді — жай ғана істейді. Ең қызығы — мотивация көбінесе үдеріс барысында келеді. Бастап кетесіз — және бір сәтте жалғастырғыңыз келіп тұрады.
Тәртіпті қалай дамытуға болады
Тәртіпті дамыту үшін — көңіл-күй де, шабыт та жоқ кезде әрекет ету әдетін қалыптастыру қажет. Өзіңізге қысым жасамай-ақ тәртіпті жаттықтыруға көмектесетін қарапайым кеңестер:
- Тәртіп орнатыңыз. Маңызды істерді күн сайын бір уақытта орындауға тырысыңыз.
- Өзіңізге тым көп жүктемеңіз. Аздан бастап, біртіндеп алға жылжыңыз.
- “Екі минут ережесін” қолданыңыз. Істі екі-ақ минутқа бастаңыз. Бұл уақыт — үдерісті бастауға және жалқаулық пен прокрастинацияны жеңуге жеткілікті.
- Есеп жүргізіңіз. График, чек-лист, трекер — күш-жігердің көрнекі дәлелі бағытыңыздан таймауға көмектеседі.
- Төзімді болыңыз. Тұрақтылыққа ұмтылыңыз. Нағыз тәртіп — мінсіздіктен емес, жүйеліліктен туады.
Мотивация — бастау береді. Тәртіп — межеге жеткізеді. Олар бірге болғанда — шынайы нәтижеге апаратын арман командасы пайда болады.
Мотивацияны жоятын жиі кездесетін қателіктер
Кейде мотивация өздігінен жоғалмайды — біз оны өз ойларымызбен және әрекеттерімізбен “басып тастаймыз”. Көбінесе, мұны жақсы ниетпен жасаймыз. Енді мотивацияны өлтіретін ең кең таралған қателіктерді қарастырып, оларды болашақта қайталамауға тырысайық.
Өзіңізді өзгелермен салыстыру
Жолдың басындасыз, бірақ бірден жетістікке жеткен адамдарға қарайсыз. Сонда ой туады: «Оның бәрі оңай, жылдам, жақсырақ». Бірақ сіз тек нәтижесін көріп отырсыз, ал ол адамның жолын — көрмейсіз. Мұндай салыстыру шабыт берудің орнына, мотивацияны түсіреді. Есіңізде болсын: сіз ешкіммен емес, кеше болған өзіңізбен жарысып жатырсыз.
Лезде нәтиже күтуді қою
Бәрін бірден қалаймыз: бір аптада іште «кубиктер», бір айда мансап, бірден мінсіз өмір. Бірақ нағыз өзгерістерге уақыт керек. Тым жоғары үміт — көбіне көңіл қалудың себебі. Мақсаттарыңызды спринт емес, марафон деп қабылдаңыз.
Қатал өзін-өзі сынау
Бір қате — және ішкі сыншы сыбырлайды: «Сен — лузер», «Бастамауың керек еді», «Сенен ештеңе шықпайды». Мұндай ішкі қаталдық қайтып тырысуға деген ынтаны жояды. Оның орнына қолдау көрсетіңіз: «Жарайды, болмады, бірақ бұл — тәжірибе. Жолымды жалғастырамын».
Дайындықсыз күрт бастау
Шабыт келіп, көтеріңкі көңіл-күймен бәрін бірден қолға аламыз: күніне 10 іс, аптасына 100 тапсырма. Бірақ ағза бұған шыдамайды, тез шаршайды. Баяу болса да тұрақты жүріс — бастан-ақ күйіп кетуден жақсы.
Икемділіктің болмауы
Егер жоспар өзгерсе, ал сіз бейімделуге дайын болмасаңыз — ішкі қайшылық пайда болады. Өмір әрқашан сценарий бойынша өтпейді. Ойлау қабілетіңіз қаншалықты икемді болса, мотивацияңыз да соншалықты берік болады.
Есіңізде болсын: қателіктер — үкім емес, бағытыңызды түзетуге берілген белгі. Егер өзіңізді осы аталған тармақтардың бірінен немесе бірнешеуінен танысаңыз — бұл өзіңізді сынауға себеп емес, керісінше өсуге керемет мүмкіндік.
Мотивация — ішкі үдеріс, оны дамытуға, қолдауға және нығайтуға болады. Ол мақсат шынымен маңызды болғанда және оған апарар жол айқын әрі қолжетімді болғанда пайда болады. Алайда ең мықты мотивацияның өзі де жеткіліксіз, егер төзімділік, өз-өзіңізге деген қамқорлық пен тәртіп болмаса.
Кей күндері бәрі оңай жүзеге асады, ал кейде төсектен тұрғыңыз келмейді — бұл қалыпты нәрсе. Ең бастысы — мінсіз көңіл-күйді күтпей, кішкентай қадамдармен болса да алға жылжи беру. Өзіңізді қолдаңыз, тіпті ең ұсақ жеңістеріңізді атап өтіңіз, өзіңізді басқалармен салыстырмаңыз — сонда өз мүмкіндігіңізге өзіңіз таңғаласыз.