Бүгінде смартфон мен интернет – күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Біз хат алмасамыз, сурет бөлісеміз, мемдер таратамыз. Алайда цифрлық қарым-қатынастың ыңғайлылығымен қатар жаңа, әрдайым жағымды емес құбылыстар да пайда болды. Солардың бірі – дикпик.
Дикпик – бұл ер адамның жыныс мүшесі бейнеленген интимдік суреттің бейресми атауы. Мұндай суреттер интернет арқылы жиі жіберіледі – көбіне сұраныссыз, ескертусіз және алушының келісімінсіз. Кейде мұны әдейі – шошыту немесе арандату мақсатында жасайды, ал кейде – флирт не әзіл ретінде көрсетіп жібереді.
Адамдар неге дикпик жібереді? Бұл құбылыс не себепті кең таралды? Және мұндай суреттерді таратқандарды Қазақстанда қандай жауапкершілік күтіп тұр? Осы сұрақтарды рет-ретімен қарастырайық.
«Дикпик» терминінің шығу тегі және мәдениеті
«Дикпик» термині (ағылшын тілінен dick pic — жыныс мүшесінің фотосы) 2010-жылдардың басында кеңінен тарала бастады. Бұл кезеңде смартфондар, алдыңғы камералар мен мессенджерлер дамып, интимдік хат алмасу мен ашық суреттермен алмасу цифрлық қарым-қатынастың бір бөлігіне айналды. Алғашында бұл сөз әзіл ретінде қолданылғанымен, уақыт өте келе күнделікті тілге еніп, тіпті онлайн-флирт, жыныстық коммуникация мен цифрлық зорлық-зомбылық тақырыбындағы ғылыми зерттеулерге де кіре бастады.
Бұл құбылыстың таралуына бірнеше фактор әсер етті: танысуға арналған қосымшалардың кең таралуы, интернеттегі анонимділік сезімі және интимдік дене бөліктерін көрсету – қызығушылық білдіру немесе әсер қалдырудың тәсілі деген қате түсінік. Кейбір адамдар мұндай фотоларды шын мәнінде комплимент немесе флирт деп қабылдайды. Алайда көп жағдайда, әсіресе әйелдер үшін, мұндай әрекеттер шошуға, ыңғайсыздыққа немесе ашуға себеп болады.
Әртүрлі сауалнамаларға сәйкес, көптеген әйелдер ешқандай сұраныссыз немесе келісімсіз жіберілген дикпиктерге тап болған. Бұл мәселенің жүйелі сипатқа ие екенін және жекелеген әрекеттер шеңберінен әлдеқайда кең екенін көрсетеді.
Цифрлық платформалардың, анонимді аккаунттардың және әлеуметтік желілердегі жоғалып кететін хабарламалардың дамуы дикпиктерді жаппай құбылысқа айналдырды. Бүгінде келісімсіз жіберілген интимдік суреттер жай әзіл емес, жеке шекараны бұзу ретінде қарастырылады. Мұндай жағдайларда келісім ұғымы, цифрлық этика және құқықтық салдарлар жайлы сұрақтар барған сайын жиі қозғалып жүр.
Құқықтық аспектілер: дикпиктер және Қазақстан заңнамасы
Көп адамдар үшін интимдік суретті әзіл ретінде жіберу – зиянсыз ермек сияқты көрінуі мүмкін. Алайда заң тұрғысынан қарағанда, мұндай әрекет – әсіресе сурет алушының сұранысы мен келісімінсіз жіберілсе – жеке өмірге қол сұғу ретінде қарастырылуы мүмкін. Интимдік бейнелер – заңмен қорғалатын, ерекше сезімтал ақпарат болып есептеледі.
Қазақстан заңнамасында «дикпик» термині тікелей аталмаса да, сұраныссыз интимдік суреттерді жолдаумен байланысты әрекеттер бірқатар қолданыстағы баптарға сәйкес келуі мүмкін:
- Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 147-бабы — «Жеке өмірге қолсұғылмаушылықты бұзу». Бұл бап адамның келісімінсіз интимдік ақпаратты таратуға қатысты, соның ішінде жеке суреттерді жіберу де, егер ол жеке кеңістікке араласу ретінде қабылданса, осы бап аясында қаралуы мүмкін.
- ҚР ҚК 123-бабы — «Жыныстық қатынасқа, еркекпен немесе әйелмен жыныстық қатынасқа не жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттерге мәжбүрлеу». Бұл бап жіберілген сурет жыныстық сипатта, әдейі арандатушы және қысым көрсету элементтері болса, қолданылуы мүмкін.
- ҚР ҚК 124-бабы — «Он алты жасқа толмаған адамды азғындық жолға түсіру». Егер мұндай фото жыныс мүшелерін көрсетіп, жасөспірімдерге жолданса, бұл бап бойынша жауапкершілік туындайды.
- ҚР ҚК 312-бабы — «Порнографиялық материалдар мен заттарды дайындау және тарату». Егер жіберілген сурет порнография элементтерін қамтыса, әсіресе кәмелетке толмағандарға қатысты болса, бұл бап қолданылады.
- ҚР ҚК 194-бабы — «Қорқытып алу». Егер интимдік сурет бопсалау, қоқан-лоқы көрсету немесе қысым жасау құралы ретінде пайдаланылса, бұл бап қарастырылады.
- ҚР ӘҚБтК 434-бабы — «Ұсақ бұзақылық». Егер фото қорлайтын немесе арандатушылық сипатта болса, әкімшілік жауапкершілік қарастырылуы мүмкін.
Келісімсіз интимдік суретті бір рет жіберудің өзі – адамның жеке шекарасын бұзу болып саналады. Егер алушы өзін қорқытқандай, қорланғандай сезінсе немесе психологиялық жайсыздыққа тап болса, ол құқық қорғау органдарына жүгінуге толық құқылы.
Қазақстанда мұндай оқиғалар полицияға шағымдануға, жұмыс орнында немесе оқу орнында тәртіптік шаралар қолдануға себеп болған жағдайлар да тіркелген. Бүгінде дикпик тақырыбы цифрлық зорлық-зомбылық пен онлайн-қудалау аясында жиі талқылануда. Бұл құбылыс тек заңдық емес, сонымен қатар әлеуметтік жауап қайтаруды да талап етеді.
Егер сізге дикпик жіберілсе, не істеу керек
Кенеттен интимдік сурет алу – жағымсыз әрі тіпті шошытатын жағдай. Мұндай жағдайда мынаны есте ұстаңыз:
- Ең маңыздысы – өзіңізді кінәламаңыз. Сіз ондайды сұраған жоқсыз, арандатқан да жоқсыз, демек, бұл – сіздің кінәңіз емес. Келісімсіз мұндай фото жіберу – адамның жеке шекарасын бұзу.
- Жіберушіге жауап бермеңіз, әсіресе егер ол бөтен адам болса. Теріс жауаптың өзі оны жаңа суреттер жіберуге немесе сөз таластыруға итермелеуі мүмкін.
- Жіберушіні мессенджерлер мен әлеуметтік желілерде бұғаттаңыз – қай жерде болмасын. Бұл – келесі хабарламалардан қорғанудың алғашқы қадамы.
- Скриншот жасаңыз және дәлелдерді сақтап қойыңыз. Егер полицияға жүгінуді шешсеңіз, бұл материалдар қажет болады. Экран суреттерінде күн, уақыт және жіберушінің аты-жөні көрінуі тиіс.
- Платформа арқылы шағым түсіріңіз. Instagram, WhatsApp, Telegram, Facebook – бәрінде де «Шағымдану» батырмасы бар. Ереже бұзған аккаунтты бұғаттауы мүмкін.
- Егер дикпикті әріптес, таныс немесе сыныптасыңыз жіберсе, салдарын жақсылап ой елегінен өткізіңіз. Кей жағдайларда жұмыс орнына, мектеп әкімшілігіне немесе полицияға жүгіну қажет болады.
- Егер сіз 18 жасқа толмаған болсаңыз – ата-анаңызға немесе қамқоршыңызға айтыңыз. Ата-ананың реакциясынан қорықпаңыз – олар сізге желіде қауіпсіз болуға көмектесіп, тиісті органдарға шағым түсіре алады. Бұл мәселені ешқашан жасырып қалмаңыз.
Келісіммен жіберілген дикпиктер: рұқсат пен шекараның ара-жігін қалай ажыратуға болады
Кейде интимдік суреттермен алмасу екі жақтың келісімімен жүреді — мысалы, ұзақ уақыт бірге жүрген жұптар немесе алшақтықтағы қарым-қатынас кезінде. Мұндай жағдайда ешкімнің жеке кеңістігі бұзылмайды. Алайда, тіпті өзара симпатия жағдайында да есте сақтау қажет жайттар бар:
- Келісім – міндетті шарт. Суреттер тек екінші тарап оларды алуға келісім бергенде ғана жіберілуі керек. «Біз флирттесіп жүрміз – демек, ол/ол менің фотомды күтуде» деп болжауға болмайды.
- Келісім – бір реттік, мәңгілік емес. Егер адам бір кездері рұқсат берсе, бұл үнемі осындай суреттерге қуанады дегенді білдірмейді.
- Жеке мәліметтердің таралу қаупі әрқашан бар. Сіз серігіңізге толық сенсеңіз де, суреттер телефон жоғалса, аккаунт бұзылса немесе ренжісіп қалсаңыз – бөгде адамдардың қолына түсуі мүмкін.
- 18 жасқа толмағандарға дикпик жіберуге қатаң тыйым салынған. Мұндай әрекет кәмелетке толмағандарға порнографиялық материал тарату болып саналады және заңмен қудаланады – тіпті жасөспірім өзі сұраса да.
Рұқсат етілетін шекара — бұл келісім, сенім және тәуекелдерді түсіну бар жерде ғана болады. Егер осы үш фактор болмаса, интимдік суреттерді жіберу — бұл адамның жеке шекарасын бұзу.
Жіберуші үшін қандай қауіп бар
Кейбір адамдар, әсіресе жігіттер, дикпик жіберуді қызықты, сәнді немесе әсерлі әрекет деп санайды. Алайда шын мәнінде, мұндай қадамның пайдасынан гөрі қауіпі әлдеқайда көп:
- Егер сурет келісімсіз жіберілсе, бұл заңды салдарға әкелуі мүмкін.
- Сурет көпшілікке тарауы ықтимал: достар, әріптестер, туыстар көріп қоюы мүмкін — әсіресе егер сурет жақын адамға емес, әлеуметтік желідегі кездейсоқ танысқа жіберілсе.
- Интимдік суреттердің таралып кетуі мансапқа, оқуға және әлеуметтік өмірге кері әсерін тигізуі мүмкін.
- Мұндай фотолар кейде ақша бопсалау, белгілі бір қызметті талап ету немесе таратамын деп қорқыту үшін қолданылады.
Жіберушілер үшін ең маңыздысы – мынаны түсіну: егер алушының келісіміне және арадағы сенімге толық көзіңіз жетпесе – сурет жібермеңіз. Тәуекел тым жоғары, ал сіз туралы әсер – көп жағдайда теріс болады.
Желі қауіпсіздігі: жеке деректерді қалай қорғауға болады
Мессенджерлер мен әлеуметтік желілер дәуірінде дикпик сияқты қажетсіз контентке тап болу оңай. Бірақ мұндай жағдайлардың алдын алып, жеке деректерді қорғауға көмектесетін тиімді тәсілдер бар:
- Аккаунтыңыздың құпиялық баптауларын реттеңіз. Сізге кім хабарлама жібере алады, стористі көре алады, посттарға пікір жаза алады – осының бәрін шектеуге болады. Instagram, TikTok, Facebook, Telegram желілерінде бұл үшін ыңғайлы баптаулар бар.
- Бейтаныс адамдардан келген достық сұраныстарды қабылдамаңыз. Егер сізге суреті жоқ, профилі бос біреу достық жіберсе – елемеген дұрыс.
- Күдікті сілтемелерге өтпеңіз. Олар арқылы аккаунтыңыз бұзылып, спам мен дикпик тарататын құралға айналуы мүмкін.
- Жеке фотоларыңызды бейтаныс адамдарға жібермеңіз. Адам сыпайы, жағымды болып көрінсе де, оның кейін қалай әрекет ететінін білмейсіз.
- Екі факторлы аутентификацияны қолданыңыз. Бұл қарапайым баптау аккаунтыңызды бұзылудан қорғайды.
- Фото мен видеоны тек сенімді адамдармен бөлісіңіз. Бірақ олармен де бар тәуекелді алдын ала ойлап, шешім қабылдаған дұрыс.
Интернеттегі жеке қауіпсіздік – өз қолыңызда. Соңынан өкінгенше, алдын ала қорғанысты қамтамасыз еткен әлдеқайда дұрыс.
Жиі қойылатын сұрақтар
Анонимді жіберушіні жауапкершілікке тартуға бола ма?
Иә, егер сізде дәлелдер болса (скриншоттар, аккаунт деректері). Полиция фото жіберілген платформадан ақпарат сұратып, жіберушінің жеке басын анықтай алады.
Егер дикпик балама жіберілсе, не істеу керек?
Дәлелдерді бірден сақтап, құқық қорғау органдарына хабарласыңыз. Балаңызды кінәламаңыз – керісінше, түсіністікпен қарап, қолдау білдіріңіз. Мұндай контент кейде баланың психикасына ауыр әсер етуі мүмкін, сондықтан оны мұқият тыңдап, қажет болса психологқа апарыңыз.
Егер менің фотоларым басқа адамдарға таратылса, не болады?
Бұл – сіздің келісіміңізсіз жеке деректерді тарату бабы бойынша қаралады. Сіз фотоларды өшіруді талап етуге, платформаға шағымдануға және полицияға жүгінуге толық құқылысыз.
Бір рет жіберілген интимдік фото үшін жазалауға бола ма?
Иә. Бір ғана қажетсіз интимдік суреттің өзі — адамның жеке шекарасын бұзу. Мұндай жағдайда шағым беріп, өз құқығыңызды қорғауға болады.
Дикпиктер — жай ғана әлеуметтік желідегі сәнді сөз емес, бұл цифрлық мәдениеттің шынайы құбылысы. Ол жиі жеке шекараны бұзады, жайсыздық тудырады және құқықтық салдары болуы мүмкін. Ең бастысы — есте сақтау керек: келісімсіз интимдік сурет жіберу — флирт емес, заң бұзушылық. Ал ондай сурет алу — сіздің кінәңіз емес.
Егер сіз дикпикке тап болсаңыз — өз құқығыңызды біле жүріңіз. Бұғаттаңыз, шағымданыңыз, қажет болса — полицияға жүгініңіз. Интернеттегі қауіпсіздігіңізге әрқашан мән беріңіз: құпиялық баптауларды реттеңіз, кіммен сөйлесіп жүргеніңізге мән беріңіз, жеке деректерге қолжетімділікті қадағалаңыз. Жеке шекараға деген құрмет — шынайы өмірде де, желіде де салауатты қарым-қатынастың негізі.