Көпшілікке «либидо» деген сөз таныс сияқты — естігенбіз, білеміз, шамалаймыз. Бірақ оны нақты түсіндіріп көрсең, бірден: «Яғни, қалап тұрғанда…» деген секілді жауаптар пайда болады. Шын мәнінде, либидо — жай ғана жыныстық қатынасқа деген ынтызарлық емес. Бұл — өмір сүруге, сезінуге, өзіңмен және тәніңмен байланыста болуға деген құштарлық.
Бұл мақалада сіз либидо дегеніміз не екенін, оған қандай факторлар әсер ететінін және егер ынта әлсіресе, не істеуге болатынын білесіз.
Либидо деген не
«Либидо» сөзі құпиялы әрі сәл күрделі естілгенімен, шын мәнінде бәрімізге таныс дүниені білдіреді — бұл ләззатқа, жақындыққа және жалпы өмірге деген ішкі ұмтылысымыз.
Сөздің шығу тегі
«Либидо» термині латынның libido сөзінен шыққан, ол «қалау», «ұмтылыс», «тартылыс» деген мағынаны білдіреді. Бұл сөз одан бұрынғы libet («қалайды») формасынан тараған, ал оның түп-тамыры — праиндоевропалық leubh- түбірі, ол «сүю», «қалау» дегенді білдіреді.
Психологиядағы мағынасы
XIX ғасырдың соңында австриялық дәрігер және психоаналитик Зигмунд Фрейд психологияға «либидо» ұғымын енгізді. Ол оны адамның барлық жыныстық көріністерінің негізінде жатқан ерекше психикалық энергия ретінде қарастырды. Фрейдтің пікірінше, либидо — жай ғана жыныстық құштарлық емес, бұл — адам мінез-құлқы мен тұлға дамуын қозғаушы өмірлік күш.
Кейінірек швейцариялық психиатр Карл Юнг бұл ұғымды кеңейтіп түсіндірді. Ол либидоны тек сексуалдылықта емес, шығармашылықта, білімге ұмтылыста және өмірдің басқа да салаларында көрініс табатын әмбебап психикалық энергия деп санады.
Бұл біз үшін нені білдіреді
Қазіргі таңда либидо көбінесе жыныстық құштарлықпен байланыстырылады. Алайда, бұл ұғым әлдеқайда кең — ол біздің ләззатқа, жақындыққа және өмірлік белсенділікке деген жалпы ұмтылысымызды білдіреді. Либидо — қарым-қатынасқа, мотивацияға және бақыт сезіміне тікелей әсер етеді.
Либидоға әсер ететін факторлар
Либидо — өте сезімтал нәрсе. Бүгін көңіл-күй керемет, флиртке толы боласыз, ал ертең пледке оранып, сериал қарап, тыныштықта болғыңыз келеді. Бұл — қалыпты жағдай. Жыныстық құштарлық деңгейіне көптеген нәрсе әсер етеді — кейде анық, кейде мүлде күтпеген. Ендеше, не біздің құштарлығымызды реттейтінін қарастырайық.
Гормоналды фон
Гормондар — біздің денеміздегі оркестрдің дирижері іспеттес. Әсіресе тестостерон (тек ер адамдарда емес), эстроген және пролактин маңызды рөл атқарады. Бұл гормондардың деңгейі жасқа, циклге, күйзеліске және тіпті тәуліктің уақытына байланысты өзгеріп отырады. Егер гормоналды баланс бұзылса, либидо күрт төмендеуі мүмкін.
Стресс пен шаршау
Басыңызда дедлайн, несиелер, кешкі асқа не дайындау керек және бала неге тағы жөтеліп жүр деген ойлар болса — миға романтикаға орын қалмайды. Үнемі кернеу, ұйқының тұрақты жетіспеушілігі мен эмоционалдық шаршау — либидоның ең басты жаулары.
Психологиялық жағдай
Уайым, депрессия, өзін төмен бағалау, жақындықтан қорқу — мұның бәрі көзге көрінбейді, бірақ сексуалдық құштарлықты қатты басып тастайды. Адам өзімен ішкі байланыс орната алмаса, өзгемен жақын болуды қалау да қиын.
Зиянды әдеттер
Темекі шегу, алкоголь, әсіресе есірткі — алғашында босаңсытатын әсер бергенімен, уақыт өте келе сезімталдық пен жыныстық құштарлықты айтарлықтай төмендетеді. Әсіресе жиі қолданғанда.
Дәрілер мен аурулар
Кейбір дәрілер (мысалы, антидепрессанттар немесе гормондық препараттар) жанама әсер ретінде либидоны төмендетуі мүмкін. Сол сияқты созылмалы аурулар да — қант диабеті, гипертония, қалқанша безінің бұзылыстары — жыныстық белсенділікке кері әсерін тигізеді.
Тамақтану және өмір салты
Витаминдердің жетіспеушілігі, ағзаның сусыздануы, артық тамақтану немесе алкогольді шамадан тыс тұтыну — мұның бәрі жалпы жағдайға әсер етеді, ал бұл өз кезегінде либидоға да ықпал етеді. Дененің қалауды «қосуына» жай ғана күші жетпейді.
Қарым-қатынас және эмоциялық жақындық
Егер жұп арасында реніш, түсініспеушілік және бір-бірінен шаршау болса, онда құштарлық та жоғалуы мүмкін. Либидо эмоциялық атмосфераға өте сезімтал: егер қарым-қатынас жылы, жайлы және тыныш болса — ол гүлденеді, ал кернеу мен суықтық болса — тығылып қалады.
Жас ерекшелігі мен өмір кезеңдері
Жас ұлғайған сайын либидо да өзгереді. Жасөспірімдерде ол тасып тұрады, ересек шақта тұрақтанады, ал 50 жастан кейін төмендеуі мүмкін. Бірақ бұл — құштарлық мүлде жоғалады деген сөз емес. Ол жай ғана басқа сипатқа ие болады.
Өткеннің әсері
Жағымсыз жыныстық тәжірибе, тәрбиедегі тыйымдар, кінә немесе ұят сезімі — мұның бәрі адам байқамай-ақ ішкі шектеулерді қалыптастырып, босаңсуға және жақындықты қалауына кедергі келтіреді.
Жыныстық конституция
Либидоға не әсер ететінін түсіну — үлкен қадам. Бірақ тағы бір маңызды нәрсе бар, ол туралы жиі айтылмайды, дегенмен көп жайтты түсіндіре алады. Бұл — жыныстық конституция. Яғни адамның ағзасындағы туа біткен ерекшелік: кей адамдарда жыныстық құштарлық табиғатынан жоғары, басқаларда — орташа, ал үшіншілерінде сирек білінеді. Бұл да — қалыпты жағдай.
Жыныстық конституция — бұл диагноз да, қалыптылық өлшемі де емес. Бұл — адамның интимдік темпераментінің түрі. Ол жасөспірім кезеңде қалыптасып, өмір бойы шамамен тұрақты болып қалады. Біреулер тез қозып, жақындықтан кейін тез қалпына келеді және жыныстық қатынасты күн сайын қалай алады. Ал енді біреулерде, керісінше, жыныстық құштарлық сирек туындайды, бірақ ол терең эмоциямен, көңіл күймен, сеніммен және ерекше атмосферамен байланысты болады.
Жыныстық конституцияны шартты түрде үш түрге бөледі.
- Күшті. Сексуалдық қажеттілік айқын байқалады, ал ұзақ уақыт жыныстық қатынастан бас тарту ішкі жайсыздық тудырады.
- Орташа. Құштарлық тұрақты түрде байқалады, бірақ өмір ырғағына оңай бейімделеді.
- Әлсіз. Либидо әлсіз көрінеді, интимдік жақындық өмірде басты орын алмайды, және адам бұл күйде өзін жайлы сезінеді.
Маңыздысы — бұл түрлердің ешқайсысы жақсы немесе жаман емес. Бұл — ағзаның өзіндік ерекшелігі. Мәселе адамның құштарлығының болмауында емес, ал ол өзіне, серіктесіне немесе қоғамға сай болуға тырысып, қысым сезінген кезде туындайды. Басқалармен өзін салыстырғаннан гөрі, өзіңнің жыныстық конституцияңды түсінген дұрыс. Бұл өзіңді жақсырақ танып, серігіңмен ашық әрі ренішсіз сөйлесуге көмектеседі.
Либидоның маусымдық өзгерістері
Көктем келгенде өмірге, қозғалысқа және жақындыққа деген құштарлық күрт артқанын байқадыңыз ба? Бүкіл әлем оянып жатқандай көрінеді, ал табиғатпен бірге либидо да оянады. Бұл жай ғана сәйкестік емес — сексуалдық құштарлықтың маусымдық ауытқулары шынымен де бар, және ғылым бұл құбылысты растайды.
Көктем мен жаздың басы — нағыз гүлдену уақыты. Күн жиі шығады, ағза көбірек D дәруменін алады, дофамин мен серотонин — көңіл күй гормондары — белсендірек өндіріледі. Сонымен қатар, әсіресе ер адамдарда, тестостерон деңгейі көтеріледі. Нәтижесінде — энергия артады, жақын болуға деген тілек күшейеді (тура мағынасында да).
Күзде және қыста бұл құштарлық сәл бәсеңдеуі мүмкін. Жарық аз, шаршау көп, суық ауа райы, ауыр тағам, көрпеге оранып жату — мұның бәрі белсенділікке аса шабыт бермейді. Кей адамдарда осы кезеңде көңіл күймен қатар либидо да төмендейді. Алаңдаудың қажеті жоқ: бұл ағзаның энергияны үнемдеу режиміне өткені ғана.
Либидоны қалай арттыруға болады: қарапайым әрі тиімді тәсілдер
Кейде біздің жыныстық құштарлығымыз төмендеуі мүмкін — бұл қалыпты жағдай. Алайда егер сіз либидоны қайтарғыңыз немесе күшейткіңіз келсе, оған көмектесетін түрлі әдістер бар.
Өмір салты және физикалық белсенділік
Жүйелі түрде дене қимылымен айналысу (серуендеу, йога, би) қан айналымын жақсартып, эндорфин деңгейін арттырады — бұл либидоға оң әсер етеді. Бірақ артық күш түсіруден сақ болу керек, себебі шамадан тыс жүктеме кері әсер беруі мүмкін.
Тамақтану және дәрумендер
Теңгерімді тамақтану — жыныстық денсаулықты сақтаудың басты шарты. Мырышқа, B тобының дәрумендеріне және антиоксиданттарға бай тағамдар (жаңғақтар, теңіз өнімдері, көк шөптер, зімбір, даршын) либидоны арттыруға көмектеседі.
Табиғи қоспалар мен шөптер
Кейбір шөптер (женьшень, перу макасы, йохимбе) жыныстық құштарлықты арттыру үшін дәстүрлі түрде қолданылады. Дегенмен, оларды қабылдамас бұрын, әсіресе басқа дәрі-дәрмектер ішіп жүрсеңіз, міндетті түрде дәрігермен кеңескен дұрыс.
Психологиялық жай-күй
Релаксация мен медитация жаттығулары эмоциялық тепе-теңдікті қалпына келтіруге көмектеседі. Қажет болған жағдайда психолог маманға жүгінуге болады.
Серіктеспен қарым-қатынас
Интимдік саладағы тілектер, ұнатулар мен күтілімдер туралы ашық сөйлесу — эмоциялық байланысты нығайтады және жыныстық құштарлықты арттыруға ықпал етеді. Жұп болып интимдік өмірдің жаңа қырларын бірге зерттеу — қарым-қатынасқа әртүрлілік пен жаңалық әкелуі мүмкін.
Медициналық кеңес
Егер либидоның төмендеуі ұзақ уақыт бойы сақталса, гормоналды бұзылыстар немесе дәрі-дәрмектердің жанама әсері сияқты медициналық себептерді жоққа шығару үшін дәрігерге қаралу маңызды.
Есіңізде болсын: либидо — бұл әр адамға тән жеке көрсеткіш, және оның ауытқуы — табиғи құбылыс. Ең бастысы — өз денеңізді тыңдай білу, физикалық және эмоционалдық денсаулыққа көңіл бөлу және қажет болғанда көмек сұраудан ұялмау.
Мифтер мен шындық: либидо туралы қате түсініктер
Либидо жайлы әңгіме көп, бірақ жиі қорқынышпен, бұрмаланған пікірлермен және ескі қалыптармен айтылады. Біресе «әрдайым қалап тұру керек», біресе «қаламасаң — демек, бірдеңе дұрыс емес», не болмаса «ер адамдарда бәрі бірдей, әйелдерде мүлде басқаша» дейді… Бірақ қорықпайық, дүрлікпейік. Енді осы кең таралған мифтердің түбіне үңілейік.
Либидо төмендесе — бұл мәңгілікке деген сөз емес
Либидо — бетон емес. Ол сезімтал, тірі нәрсе және уақыт өте өзгере алады. Бүгін — стресс пен шаршау, тыныштық қана керек. Ертең — ұйқыңыз қанып, демалып, қуат қайтып келді — бәрі бірден өзгеруі мүмкін. Бұл — қалыпты жағдай.
Ер адамдарда либидо әрдайым жоғары болады
Жоқ, бұл — шындыққа жанаспайды. Құштарлықтың деңгейі жынысқа емес, адамның жеке ерекшеліктеріне, гормоналды фонына, көңіл күйіне және өмір кезеңіне байланысты. Күшті жыныстық конституциясы бар әйелдер де бар, ал кей ер адамдарда либидо әлсіз болуы мүмкін — және бұл оларды «бұрыс» етпейді.
Либидоның төмендеуі — серіктеске деген махаббаттың жоқтығының белгісі ме
Кейде мәселе расында қарым-қатынаста болуы мүмкін, бірақ бұл әрдайым олай емес. Көбінесе себеп — денеде, шаршауда, гормондарда немесе ішкі күйде жатады.
Либидо неғұрлым жоғары болса — соғұрлым жақсы ма
Бұл мадақ секілді естілгенімен, шын өмірде тым жоғары либидо адамға ыңғайсыздық тудыруы мүмкін — әсіресе егер ол серіктестің қалауларымен сәйкес келмесе немесе күнделікті өмірге кедергі келтірсе. Ең дұрысы — тепе-теңдік. «Көбірек, жылдамырақ, жиірек» емес.
Егер либидо төмен болса — шұғыл емделу керек пе
Әрқашан емес. Егер өзіңіздің құштарлық деңгейіңіз сізді қанағаттандырса және ішкі жайсыздық болмаса — бәрі дұрыс. Либидоны емес, адамның қиналуын емдеу керек. Ал егер ішкі түйсікпен «бірдеңе дұрыс емес» деп сезсеңіз — онда дәрігермен немесе психологпен кеңескен жөн.
Қорытынды қарапайым: либидо туралы ұялып, дабыра қылмай, тым жоғары үміттерсіз сөйлесу керек. Бұл — біздің табиғатымыздың бір бөлігі, және әр адамда ол әртүрлі. Өзіңізді өзгемен салыстырмаңыз, кинодағыдай болуды күтпеңіз. Өмірде бәрі әртүрлі болады — және бұл да қалыпты.