Колоноскопия — бұл дәрігерге тоқ ішектің ішкі бетін көруге мүмкіндік беретін диагностикалық процедура. Бұл тақырып өте маңызды, себебі Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, ішек обыры әлемдегі ең кең таралған онкологиялық аурулардың бестігіне кіреді. Әсіресе, ол 50 жастан асқан адамдарда жиі кездеседі. Аурудың бастапқы кезеңінде айқын белгілер болмауы мүмкін, сондықтан дер кезінде тексеруден өту өте маңызды.
Осы мақалада біз колоноскопияға қатысты үрейіңізді сейілтуге тырысамыз: процедура қалай өтетінін түсіндіріп, оның шын мәнінде көп адамның ойлағанындай қорқынышты емес екенін көрсетеміз. Бұған қоса, бұл тексеріс өмірді сақтап қалуы да мүмкін.
Бұл мақала орыс тілінде де қолжетімді
Процедура қалай өтеді
Көп адамдар колоноскопиядан қорқады, себебі бұл процедураның қалай жүргізілетіні туралы жеткілікті ақпарат жоқ. Шын мәнінде, бәрі ойлағандай қорқынышты емес.
Процедура кезінде дәрігер тік ішекке колоноскоп деп аталатын икемді түтік енгізеді және оны тоқ ішек бойымен баяу жылжытады. Бұл түтіктің жуандығы шамамен кішкентай саусақтай, ал ұшында жарық көзі бар шағын бейнекамера орнатылған. Құрылғының көмегімен тік ішектің, сигма тәрізді ішектің, жуан ішектің және бүйеннің шырышты қабатының жағдайын нақты уақытта көруге болады. Қажет болған жағдайда жіңішке ішектің соңғы бөлігі де тексеріледі.
Процедураның өзі әдетте 20–40 минутқа созылады. Пациент қырымен жатады, колоноскоп анальді тесіктен енгізіліп, ішек бойымен баяу ілгерілейді. Осы кезде ішектің қабырғалары жазылып, көріністі жақсарту үшін ішке аздаған ауа жіберіледі.
Процедура ішектің бұрылыстарынан өткен кезде жайсыздық тудыруы мүмкін, бірақ қазіргі клиникалардың басым көпшілігінде пациентке седация (яғни жеңіл дәрі ұйқысы) немесе жергілікті ауырсынуды басатын дәрі ұсынылады. Бұл жағымсыз сезімді барынша азайтып, процедураны іс жүзінде ауыртпалықсыз етеді.
Колоноскопия стерильді жағдайда жүргізіледі, көп уақыт алмайды және дәрігерге тоқ ішектің шырышты қабатының жағдайын егжей-тегжейлі бағалауға мүмкіндік береді. Бұл процедураның көмегімен симптомсыз өтетін көптеген ауруларды ерте кезеңде анықтауға болады.
Колоноскопия не үшін қажет
Колоноскопия — жай формальді процедура емес, адамда ешқандай шағым болмаса да, ауыр дерттерді дер кезінде анықтауға мүмкіндік беретін өте маңызды тексеріс. Әсіресе, 45 жастан асқан адамдар мен ішек аурулары бойынша қауіп тобына кіретіндер үшін бұл тексерістен өту аса қажет.
Колоноскопия келесі мақсаттарда қолданылады:
- Ішек обырын ерте анықтау. Тоқ ішек обыры — онкологияның ең кең таралған түрлерінің бірі. Бұл дерт жылдар бойы ешбір белгісіз дамуы мүмкін және көбіне кеш анықталады. Колоноскопия обырлық өзгерістерді ерте сатысында байқауға мүмкіндік береді, ал бұл кезеңде емдеу анағұрлым тиімді әрі жеңіл өтеді.
- Полиптерді анықтау және алып тастау. Полиптер — бұл бастапқыда қатерсіз болатын, бірақ уақыт өте келе обырға айналуы мүмкін түзілістер. Дәрігер оларды тексеру кезінде анықтап, қажет болған жағдайда бірден алып тастай алады. Бұл үшін эндоскопиялық құралдар қолданылады, ал ашық операция қажет болмайды. Бұл колоректалды обырдың алдын алудың ең тиімді жолдарының бірі.
- Қабынуларды, жараларды және шырышты қабаттың зақымдарын анықтау. Егер адамда жиі іш ауырып, іш өту немесе қатып қалу, үлкен дәретте қан, іштің кебуі сияқты белгілер байқалса — бұл қабынулық ішек ауруларының (мысалы, ойық жаралы колит немесе Крон ауруы) белгісі болуы мүмкін. Колоноскопия нақты диагноз қоюға және дұрыс ем жолын таңдауға көмектеседі.
- Белгілі ауруларды бақылау. Бұрын ішекпен байланысты мәселелері болған адамдарға (полиптер, ісіктер, созылмалы қабынулар) колоноскопия аурудың қалай өзгеріп жатқанын бақылауға, өзгерістерді уақытылы байқауға және емді түзетуге мүмкіндік береді.
Осылайша, колоноскопия денсаулықтағы мәселені ол сезіле бастағанға дейін анықтай алады. Бұл өте маңызды, өйткені көптеген ішек аурулары жасырын және ауырсынусыз дамиды, ал оларды тексеруден басқа жолмен байқау мүмкін емес. Колоноскопиядан өту — өз денсаулығыңызға деген сенімділіктің бір қадамы. Бір рет тексерілген дұрыс — кейін кеш болғанына өкінгеннен гөрі.
Колоноскопияны қашан жасау керек
Алаңдатарлық белгілерді күтіп отырмаңыз. Уақытылы тексерілу аурудың алғашқы кезеңін жіберіп алмауға және дер кезінде әрекет етуге мүмкіндік береді.
Ендеше, колоноскопия кімге және қашан қажет? Осыны бірге талдайық.
Жас ерекшелігіне және алдын алуға қатысты ұсыныстар
45–50 жастан асқан барлық адамдарға, ешқандай шағым болмаса да, әр 5–10 жыл сайын профилактикалық колоноскопиядан өту ұсынылады. Бұл — бүкіл әлемде қабылданған ереже, себебі жас ұлғайған сайын тоқ ішек обырының даму қаупі күрт артады.
60 жастан кейін колоноскопия одан да маңызды бола түседі. Егер пациентте созылмалы аурулар болса немесе бұрын қандай да бір өзгерістер анықталған жағдайда, тексеріс жиілігі артуы мүмкін.
Назар аударуды қажет ететін белгілер
Келесі белгілер байқалса, колоноскопиядан міндетті түрде өту қажет:
- іштің жиі немесе ұзаққа созылатын ауыруы;
- үлкен дәретте қанның пайда болуы;
- ішектің жұмысының өзгеруі (іш қату, іш өту, тұрақсыз нәжіс);
- іштің кебуі және бұл жағдайдың ұзақ уақыт сақталуы;
- түсініксіз салмақ жоғалту;
- әлсіздік, себепсіз анемия (қаназдық).
Осы белгілердің кез келгені дәрігерге қаралуға және колоноскопия қажеттілігі туралы ойлануға себеп болуы тиіс.
Қауіп тобына жататындар
Кейбір адамдарға ішек тексерісінен жиі өтіп тұру ұсынылады. Олар мыналар:
- тұқым қуалайтын бейімділігі бар адамдар — егер жақын туыстарында тоқ ішек обыры, полиптер немесе созылмалы ішек аурулары болған болса;
- асқазан-ішек жолының созылмалы ауруларымен ауыратын науқастар — Крон ауруы, ойық жаралы колит, полипоз, тітіркенген ішек синдромы сияқты диагноздары бар адамдар;
- бұрын полиптері анықталған адамдар — бұл жағдайда дәрігер ішекті профилактикалық тексерістерге қарағанда жиірек бақылап отыруды тағайындайды;
- зиянды әдеттері бар және салауатты өмір салтын ұстанбайтын адамдар — темекі шегу, алкогольді шектен тыс қолдану, қозғалыс аздығы, қызыл еттің шамадан тыс тұтынылуы ішек ауруларының даму қаупін арттырады.
Колоноскопияны қаншалықты жиі өту керек
Дәрігер тексеріс жиілігін науқастың жасына, симптомдарына және ауру тарихына қарай жеке белгілейді. Жалпы ұсыныстар мынадай:
- әр 5–10 жыл сайын — егер алдыңғы нәтижелер қалыпты болса және ешқандай шағым болмаса;
- әр 3–5 жыл сайын — егер бұрын полиптер алынған болса немесе басқа қауіп факторлары анықталған жағдайда;
- жеке кесте бойынша — егер ішектің созылмалы қабыну аурулары немесе тұқым қуалайтын жоғары қауіп бар болса.
Неғұрлым ерте тексеріле бастасаңыз, денсаулығыңызды сақтап қалуға және болашақта күрделі емнен аулақ болуға соғұрлым көп мүмкіндік бар.
Колоноскопияға қарсы көрсетілімдер
Колоноскопия қауіпсіз процедура болып есептеледі, бірақ кейбір жағдайларда оны жасау уақытша немесе мүлде қарсы көрсетілуі мүмкін. Әсіресе созылмалы ауруларыңыз болса немесе жақында ота жасатқаныңыз белгілі болса, тексеріске дейін барлық жайттарды дәрігермен талқылау өте маңызды.
Негізгі қарсы көрсетілімдерге тоқталайық:
- Ішектегі жедел қабыну процестері. Мысалы, ойық жаралы колиттің ауыр түрінде, Крон ауруының асқыну кезеңінде немесе дивертикулит кезінде колоноскопия ішек қабырғасына зақым келтіру қаупіне байланысты қауіпті болуы мүмкін.
- Жақында жасалған ішкі құрсақ мүшелеріне операциялар. Хирургиялық араласудан кейінгі алғашқы апталарда асқыну қаупін болдырмау үшін процедура кейінге қалдырылады.
- Ауыр жүрек-қан тамыр жүйесі аурулары. Тұрақсыз стенокардия, жақында болған инфаркт немесе ауыр аритмия жағдайында колоноскопияны ерекше сақтықпен жасау керек немесе мүлде кейінге қалдыру қажет болуы мүмкін.
- Қан ұюының бұзылуы. Бұл әсіресе полиптерді алып тастау немесе биопсия жасау жоспарланған жағдайда маңызды. Мұндай кезде дәрігер процедура алдында антикоагулянттарды (қан сұйылтатын дәрілерді) қабылдау тәртібін қайта қарап, түзетуі мүмкін.
- Жүктілік. Колоноскопия жүктілік кезінде тек аса қажет болған жағдайда ғана жасалады (мысалы, ішек өтімсіздігі немесе ісікке күдік болғанда). Ерте кезеңдерде бұл процедура өте сирек тағайындалады.
Кез келген жағдайда, процедура алдында міндетті түрде дәрігерлік кеңес өткізіледі. Онда дәрігер науқастың денсаулық жағдайын бағалап, қажет болса қосымша талдаулар тағайындайды және тексерістен өтуге болатынын немесе болмайтынын шешеді.
Қорқыныштар мен аңыздар
Кейбір адамдар колоноскопиядан саналы түрде бас тартады — себебі ауызекі тарап кеткен қорқыныштар мен аңыздарға сенеді. Алайда олардың басым бөлігі оңай-ақ жоққа шығарылады.
Бұл — ауырады
Қазіргі медицина седацияны ұсынады — бұл жеңіл дәрілік ұйқы, оның барысында пациент ешқандай ауырсыну сезбейді және процедураны мүлде есінде сақтамайды. Көптеген клиникаларда ауырсынуды басу тәсілдерін таңдауға мүмкіндік бар.
Дайындық — бұл азап
Иә, ішекті тазарту қажет. Бірақ қазіргі препараттар жеңіл әрі жұмсақ әсер етеді, ал тазарту процесі кезең-кезеңімен түсіндірілген. Ең бастысы — дәрігердің нұсқаулығын мұқият орындау.
Ұят болады
Дәрігер үшін бұл — күнделікті, үйреншікті процедура. Ешкім сізді сынап-мінемейді. Медицина қызметкерлері үшін ең маңыздысы — сіздің денсаулығыңыз бен қауіпсіздігіңіз.
Маған ауырсынуды басатын дәрі бермейді
Ауырсынуды басу — бұл ұсынылатын әрі жиі тексерістің стандартты бөлігі болып саналатын шара. Қол жетімді нұсқаларды дәрігерден нақтылап сұраңыз. Ең жиі қолданылатын әдістер — седация (жеңіл дәрілік ұйқы), жергілікті анестезия немесе, егер пациент өзі қаласа, ауырсынусыз (анестезиясыз) жүргізілетін процедура.
Процедураға қалай дайындалу керек
Жақсы дайындық — колоноскопияның сәтті өтуінің маңызды бөлігі. Ол дәрігерге ішек шырышты қабатын анық көруге мүмкіндік береді және қайта тексеріс жасау қажеттілігін азайтады.
Дайындық бірнеше кезеңнен тұрады:
- Процедураға 2–3 күн қалғанда — арнайы диета. Ауыр тағамдар алынып тасталады: жаңғақтар, кебек қосылған нан, қабығы бар көкөністер мен жемістер, майлы ет. Ұсынылатын тағамдар — жеңіл сіңетін ас: ботқалар, қайнатылған ет, сорпа, кисель, шай, су.
- Ішекті тазарту. Процедурадан бір күн бұрын дәрігер жазып берген арнайы дәрілерді ішу қажет — олар ішекті жұмсақ әрі тиімді түрде тазартады. Кейде бұл дәрілер екі кезеңге бөлініп қабылданады: кешке және таңертең.
- Процедура өтетін күні. Тексерістен 6–8 сағат бұрын тамақ ішуге және су ішуге болмайды. Қабылдауда сізге процедура қалай өтетінін түсіндіреді, арнайы киім беріледі және ауырсынуды басатын дәрі енгізіледі. Тексеру аяқталған соң аздап демалу керек — содан кейін үйге қайтуға болады. Мүмкіндігінше, қасыңызда сізді шығарып салатын адам болғаны жөн.
Колоноскопиядан кейінгі мүмкін болатын асқынулар
Колоноскопия — аз жарақаттайтын және жалпы алғанда қауіпсіз процедура. Алайда кез келген медициналық араласу сияқты, оның да белгілі бір тәуекелдері бар. Мұндай жағдайлар сирек кездеседі, бірақ олар туралы білу маңызды — тексерістен кейін өз жағдайыңызды мұқият бақылау үшін.
Колоноскопиядан кейін келесідей белгілер болуы мүмкін:
- Іштің жеңіл түйілуі мен кебуі. Бұл — процедурадан кейін жиі кездесетін қалыпты реакция. Себебі тексеру барысында ішекке ауа жіберіледі. Әдетте бұл жайсыздық бірнеше сағат ішінде өздігінен өтеді.
- Аздаған қан кету. Егер полиптер алынған немесе биопсия жасалған болса, үлкен дәретте сәл қан байқалуы мүмкін. Бұл қалыпты құбылыс. Бірақ егер қан кету тоқтамай қойса немесе күшейсе, міндетті түрде дәрігерге қаралу керек.
- Ішек қабырғасының перфорациясы (өте сирек кездесетін асқыну — 0,1%-дан аз). Бұл ішек қабырғасының тесіліп кетуін білдіреді. Мұндай жағдайда хирургиялық араласу қажет болуы мүмкін. Әдетте перфорация күрделі немесе шұғыл манипуляциялар кезінде, сондай-ақ ішек қабырғасы әлсіреген пациенттерде туындайды.
- Анестезияға немесе седацияға реакция. Кейде бас айналу, әлсіздік, ұйқышылдық байқалуы мүмкін. Сондықтан процедурадан кейін көлік жүргізуге болмайды және қасыңызда бірге келген адам болғаны жөн.
Егер колоноскопиядан кейін іште өткір ауырсыну, қалтырау, қатты әлсіздік немесе көп мөлшерде қан кету байқалса — дәрігерге баруды кейінге қалдырмаңыз. Мұндай белгілер шұғыл медициналық тексеруді қажет етеді.
Колоноскопия — аурудың белгілері толық байқалмай тұрып анықтауға мүмкіндік беретін ең сенімді әдістердің бірі. Бір ғана процедура — өміріңіздің бірнеше жылын сақтап қалуы мүмкін.
Тексеріс жасауды кейінге қалдырмаңыз. Уақытында өткен колоноскопия — бұл өз денсаулығыңызға деген сенім мен болашағыңызға деген тыныштық. Бұл қадам қорқыныш емес, өзіңізге деген сүйіспеншіліктің көрінісі болсын.
Еске салайық, біз бұған дейін коагулограмма деген не және бұл талдау не үшін тапсырылады деген тақырыпта да жазған едік.