Алма сірке суы — табиғи ашыту арқылы алынатын өнім. Оны піскен алмадан дайындайды. Бұл өнім құрамының байлығымен, ағзаға жұмсақ әсерімен және кең ауқымды қолдануымен бағаланады. Қазақстанда табиғи өнімдерге қызығушылық қарқынды өсіп келеді, ал алма сірке суы үй шаруашылығында таптырмас көмекшіге айналды. Бұл өнімнің қандай пайдасы бар екенін және оны қалай дұрыс қолдануға болатынын бірге қарастырайық.
Алма сірке суы қалай өндіріледі
Бұл өнімнің өндірісі кәдімгі алмадан басталады, бірақ тәтті жемісті хош иісті сірке суына айналдыру үшін уақыт пен арнайы жағдайлар қажет. Сапалы алма сірке суының жай сірке сулардан айырмашылығын түсіну үшін оның дайындалу процесін егжей-тегжейлі қарап шыққан жөн.
Ашыту процесі: алмадан сірке суына дейін
Алма сірке суын өндіру қарапайым қадамнан басталады: піскен алмалар жуылып, ұсақталып, шырыны сығылады. Бұл шырын жылы әрі желдетілетін жерде ашытылуға қалдырылады. Алғашқы апталарда табиғи ашытқының әсерінен қант спиртке айнала бастайды — алма сидрі түзіледі. Бұл — алғашқы кезең, яғни алкогольдік ашыту кезеңі.
Кейін уксус қышқылын түзетін сірке қышқылды бактериялар іске кіріседі. Олар спиртті сірке қышқылына айналдырады. Дәл осы қышқыл болашақ сірке суына өзіндік қышқыл дәм мен жеңіл жемісті хош иіс береді. Нәтижесінде ешқандай қоспасыз, қыздырусыз немесе жасанды үдеткіштерсіз таза ферментация арқылы алынған табиғи өнім пайда болады.
Алма сірке суларын үй жағдайында дайындауға бола ма
Иә, және бұл аса қиын емес. Үйде дайындалатын сірке суы кесілген алмадан немесе алманың қабығынан, қант пен судан жасалады. 1 литр жылы қайнатылған суға шамамен 500 грамм алма (немесе қабығы) және 2–3 ас қасық қант қосылады. Қоспа әйнек банкеге құйылып, дәкемен жабылады да, бөлме температурасында ашытуға қалдырылады.
Банканың ішін күніне 1–2 рет ағаш қасықпен араластырып отыру маңызды — бұл көгерудің алдын алады. 2–3 аптадан кейін масса сүзіледі, ал алынған сұйықтық тағы 2–3 апта ашытылады. Осы уақыт ішінде ол өзіне тән қышқыл иіс пен дәмге ие болады.
Дайын сірке суын қара шыны бөтелкелерге құйып, бөлме температурасында сақтайды. Уақыт өте келе оның дәмі де, пайдасы да күшейе түседі.
Табиғи vs өнеркәсіптік сірке суы: айырмашылығы неде
Дүкен сөрелерінен табиғи және өнеркәсіптік алма сірке суларын кездестіруге болады. Олардың арасындағы айырмашылық тек бағада ғана емес, құрам мен өңдеу тәсілінде де айтарлықтай.
Табиғи сірке суы:
- баяу ашыту әдісімен, қыздыру мен химиялық өңдеусіз дайындалады;
- құрамында тұнба (сірке анасы) болады — бұл тірі өнімнің белгісі;
- дәмі жұмсақ, жеміс иісті келеді;
- әдетте шыны бөтелкеде шығарылады, фильтрациядан өтпейді, пастерленбейді.
Өнеркәсіптік сірке суы:
- сірке эссенциясын қолданып, жедел әдіспен дайындалады;
- фильтрация мен пастерлеуден өтеді, соның салдарынан пайдалы заттарының бір бөлігін жоғалтады;
- иісі мен дәмі өткір болады;
- құрамында қоспалар, хош иістендіргіштер мен бояғыштар болуы мүмкін.
Егер сіз сірке суларын тағамға, косметикаға немесе денсаулыққа қатысты мақсаттарда қолданбақ болсаңыз, табиғи өнімге басымдық берген жөн.
Тағамдық құндылығы мен құрамы
Шыққан тегі қарапайым болғанымен, алма сірке суы құрамында көптеген белсенді заттар бар. Ол өзінің биохимиялық құрамымен және ашыту барысында пайда болатын табиғи компоненттерімен құнды.
Витаминдер мен микроэлементтер
Пастерленбеген алма сірке суында алма құрамындағы B тобының дәрумендері, аскорбин қышқылы және бірқатар микроэлементтер аз мөлшерде болса да сақталады. Ең құнды қосылыстардың қатарына мыналар жатады:
- калий — ағзадағы су-тұз тепе-теңдігін сақтауға және жүрек жұмысына көмектеседі;
- магний — жүйке жүйесі мен бұлшықеттер үшін маңызды;
- темір — қан түзілу процесіне қатысады;
- марганец — қоректік заттардың сіңуін жақсартады;
- фосфор мен кальций — сүйек пен тіс құрылымын нығайтады.
Органикалық қышқылдар, пектиндер және ферменттер
Алайда алма сірке суының негізгі күші дәрумендер мен минералдарда емес, ашыту процесі кезінде түзілетін органикалық қышқылдар мен ферменттерде. Дәл осы заттар өнімге ерекше қасиеттер береді.
Негізгі биологиялық белсенді компоненттер:
- сірке қышқылы — сірке суына тән дәм мен хош иіс береді, ас қорытуға көмектеседі және зиянды бактериялардың көбеюін тежейді;
- алма қышқылы — энергия алмасуын қолдайды және ағзаны тазартуға қатысады;
- пектиндер — табиғи тағамдық талшықтар, олар токсиндердің шығарылуына және холестерин деңгейін төмендетуге ықпал етеді;
- ферменттер — ас қорытуды жақсартады, зат алмасуды белсендіреді және ішек микрофлорасын қолдайды.
Табиғи сірке суларында, әсіресе фильтрациядан өтпеген және қыздыруға ұшырамаған жағдайда, аминқышқылдары мен аз мөлшерде пробиотиктер де болуы мүмкін.
Алма сірке суының пайдалы қасиеттері
Алма сірке суы — кең ауқымды пайдалы қасиеттерге ие табиғи құрал ретінде жоғары бағаланады. Енді оның адам ағзасына қалай әсер ететінін қарастырайық.
Ас қорытуға қолдау
Сірке қышқылы асқазан сөлінің бөлінуіне ықпал етіп, қоректік заттардың сіңуін жақсартады. Тағам алдында сұйылтылған сірке суын ішу ауыр тағамдарды қорытуға көмектесіп, іштің кебуін азайтады.
Табиғи сірке суының құрамында ішек микрофлорасын жақсартатын және ішектің қалыпты перистальтикасын қолдайтын ферменттер де бар.
Қандағы қант деңгейін реттеу
Кейбір зерттеулер алма сірке суының тағамнан кейінгі глюкоза деңгейін төмендетуі мүмкін екенін көрсетеді. Бұл инсулинге төзімділігі бар адамдар немесе преддиабетпен ауыратындар үшін аса маңызды. Өнім көмірсулардың сіңуін баяулатады және қандағы қанттың күрт көтерілуінің алдын алады.
Салмақ пен тәбетті азайту
Алма сірке суы диетологияда тәбетті жұмсақ басатын құрал ретінде қолданылады. Оны тәтті мен ұн тағамдарына деген құмарлықты төмендету үшін сұйылтылған түрде ішеді.
Сірке суының құрамындағы заттар зат алмасуды жеделдетуге және ағзадағы артық сұйықтықты шығаруға ықпал етуі мүмкін. Бірақ бұл өнім дұрыс тамақтану мен физикалық белсенділікті алмастырмайтынын есте ұстау керек — ол салмақты азайтуда тек кешенді тәсілдің бір бөлігі ретінде тиімді.
Иммунитетті күшейту
Антиоксиданттар, ферменттер мен органикалық қышқылдардың арқасында алма сірке суы ағзаның қорғаныс қабілетін қолдайды. Оның жеңіл қабынуға қарсы әсері бар, патогенді бактериялар мен зеңдердің дамуын тежейді.
Кейбір табиғи тәсілдерді ұстанушылар суық мезгілде алма сірке суын тұмау мен суық тиюдің алдын алу үшін қолданады. Оны, мысалы, тамақ шаюға немесе ингаляцияға пайдаланады.
Антибактериялық қасиеттері
Сірке қышқылы айқын антисептикалық қасиетке ие. Ол E. coli мен Staphylococcus aureus сияқты көптеген зиянды бактерияларды жоюға қабілетті. Сондықтан алма сірке суы жиі қолданылады:
- ангина кезінде тамақты шаю үшін;
- қабыну ошақтары бар теріге күтім жасау кезінде;
- ұсақ кесік пен жәндік шаққан жерлерді өңдеуге (сұйылтылған түрде).
Алма сірке суын тұрмыста қолдану
Алма сірке суы — күнделікті өмірде әртүрлі мақсатта қолдануға болатын көпфункциялы құрал. Ол аспаздықта, үй жағдайындағы косметологияда және тұрмыстық тазалық кезінде кеңінен пайдаланылады. Табиғи құрамы мен антисептикалық қасиеттерінің арқасында ол тұрмыста таптырмас көмекшіге айналды.
Аспаздықта: тұздықтар, маринадтар, сусындар
Алма сірке суы асүйде лайықты орнын тапты. Ол көкөністермен, етпен, балықпен, жармамен және десерттермен жақсы үйлеседі. Жұмсақ әсері арқасында оны жүзім немесе спирт сірке суларынан жиі қолдануға болады.
Салаттарға арналған тұздықтар
Алма сірке суы — үйде дайындалатын тұздықтар мен соустардың танымал ингредиенті. Оны өсімдік майымен (ең дұрысы — зәйтүн немесе қыша майы), қыша, бал, лимон шырыны, сарымсақ және дәмдеуіштермен араластырады.
Мысалы, мынадай қарапайым тұздық дайындауға болады: 2 ас қасық өсімдік майын 1 ас қасық алма сірке суымен, бір шымшым тұз және бұрышпен араластырыңыз. Бұл қоспа көкөніс салаттарына хош иіс беріп, ас қорытуға оң әсер етеді.
Ет пен балыққа арналған маринадтар
Сірке қышқылы ет талшықтарын жұмсартып, құрылымын нәзік, ал дәмін қанық етеді. Алма сірке суы тауық, шошқа еті және балық үшін маринад ретінде әсіресе жақсы үйлеседі. Ол балмен, соя соусымен, сарымсақпен және түрлі дәмдеуіштермен тамаша үйлеседі.
Қарапайым маринад рецепті: 2 ас қасық алма сірке суын 1 ас қасық балмен, 2 түйір сарымсақпен, тұз, бұрыш және шөптермен қалауыңызша араластырыңыз. Бұл қоспада етті 1–3 сағатқа, ал балықты 20–30 минутқа маринадтау ұсынылады.
Сусындар мен коктейльдер
Сұйылтылған алма сірке суы сергітетін сусындардың негізі ретінде жиі қолданылады. Оны лимон, бал, зімбір және жемістер қосылған суға араластырады. Нәтижесінде алма сірке суы тонигі алынады — ол зат алмасуды жақсартатын тиімді құрал деп есептеледі.
Мұндай сусынды дайындау үшін 1 стақан жылы немесе салқын суға 1 шай қасық алма сірке суын қосып, қалауыңызша бал мен лимонмен толықтырыңыз. Бұл сусынды ашқарынға немесе тамақ арасындағы уақытта ішу ұсынылады.
Консервілеу және қысқа дайындамалар
Дәстүрлі маринадтар үшін көбінесе үстел сірке суы қолданылғанымен, алма сірке суы да үй жағдайындағы консервілеуге жақсы келеді — әсіресе табиғилықты қалайтындар үшін. Ол қияр, пияз, қырыққабат, қызанақ сынды көкөністерді маринадтауға жақсы жарайды. Мұндай дайындамалар дәмі жағынан жұмсақтау болады және дастарқанда бірінші болып желінеді.
Үй жағдайындағы косметологияда: тониктер, шаюға арналған құралдар, ванналар
Алма сірке суы үй жағдайындағы косметологияда кеңінен қолданылады. Оны бетке арналған тониктерге, шашты шаюға арналған қоспаларға, аяққа арналған ванналарға және басқа да табиғи күтім құралдарына қосуға болады.
Бетке арналған тоник
Алма сірке суы терінің рН деңгейін қалыпқа келтіреді, тесіктерді тарылтады және қабынуды азайтады. Майлы және проблемалы теріге арналған тоник үшін сірке суы мен суды 1:3 қатынасында (1 бөлік сірке суы, 3 бөлік қайнатылған немесе минералды су) араластырады. Ал сезімтал теріге — 1:5 пропорциясы қолайлы. Дайын ерітіндімен бет терісін күніне 1–2 рет мақта дискісімен сүртеді, көз бен ерін айналасынан аулақ болу қажет.
Қолданар алдында міндетті түрде тері сезімталдығына тест жасау ұсынылады: дайын тониктің аз мөлшерін білектің ішкі жағына жағып, 10–15 минут күтіңіз. Егер аллергиялық реакция байқалмаса, бұл құралды косметикалық мақсатта қауіпсіз қолдануға болады.
Шашты шаюға арналған қоспа
Шашқа жылтырлық беру, тарауды жеңілдету және бас терісінің майлануын азайту үшін жуғаннан кейін сірке суымен шаю ұсынылады. Ерітіндіні дайындау өте оңай: 1 литр салқын суға 1 ас қасық алма сірке суын қосыңыз. Дайын қоспаны таза шашқа жағып, оны қайта шаймай, табиғи түрде ағып кетуіне мүмкіндік беріңіз.
Бұл процедурадан кейін шаш жұмсақ әрі жылтыр болады, ал бас терісі аз тітіркенеді. Мұндай шаюды аптасына 1–2 рет қолдану ұсынылады.
Аяққа арналған ванналар
Алма сірке суы аяқ терлеуін азайтады, жағымсыз иісті жояды және саңырауқұлаққа қарсы әсерге ие. Ванна жасау үшін 200 мл сірке сусы 2 литр жылы суға араластырылады. Аяқты ерітіндіге 15–20 минутқа салып қою керек. Бұл процедураны аптасына 2–3 рет жасауға болады.
Егер аяқ терісінде жарықтар немесе зақымданған жерлер болса, сірке суын 1:5 қатынасында қосымша сұйылтып, қолдану барысында сезімге мұқият назар аудару қажет — сәл шымырлау болуы мүмкін.
Тазалықта: иіс пен бактерияға қарсы табиғи құрал
Алма сірке суы — үйді таза ұстауға арналған әмбебап, қауіпсіз әрі қолжетімді құрал. Ол химиялық тазартқыштарға тамаша балама бола алады, әсіресе егер үйде балалар, үй жануарлары немесе аллергиясы бар адамдар болса.
Беттерді тазартуға арналған құрал
Алма сірке суы мен суды тең мөлшерде (1:1) араластырып, қоспаны бүріккіш бөтелкеге құйыңыз. Оны үстелдерді, раковиналарды, плиткаларды, кафельді және есік тұтқаларын сүртуге қолданыңыз.
Бұл құрал кір мен майды ғана емес, беттің бетін дезинфекциялауға да көмектеседі. Әсерін күшейту үшін бірнеше тамшы эфир майын (мысалы, лимон немесе лаванда) қосуға болады.
Тоңазытқыш пен қоқыс шелегіндегі иісті жою
Жағымсыз иісті кетіру үшін тоңазытқыштың ішкі бетін сірке суының ерітіндісімен (1 бөлік сірке суы мен 2 бөлік су) сүрту жеткілікті.
Қоқыс шелегіне аздап сірке суын құйып немесе қабырғаларын пульверизатормен себуге болады.
Ауа тазартқыш спрей
200 мл суға 2–3 ас қасық алма сірке суын және бірнеше тамшы эфир майын (мысалы, жалбыз немесе апельсин) қосып, қоспаны бүріккіш бөтелкеге құйыңыз. Бөлмеге себіңіз. Сірке иісі тез тарайды да, артында жағымды сергектік қалдырады.
Шыны мен айна тазалау
Алма сірке суы әйнекке жылтыр беріп, із қалдырмай тазалайды. Ерітінді дайындау үшін 1 бөлік сірке суын 3 бөлік сумен араластырыңыз. Шыны бетіне шашып, қағаз сүлгімен немесе микроталшықты шүберекпен сүртіңіз.
Еден мен сантехниканы дезинфекциялау
Бір шелек жылы суға 1 стақан алма сірке суын қосып, бұл ерітіндіні еденді, ваннаны немесе унитазды жууға пайдаланыңыз. Құрал микробтар мен қақпен күресуге көмектеседі, әрі беттерге зиян келтірмейді.
Алма сірке суын қашан және қалай ішуге болады
Алма сірке суын ішке қабылдау пайдалы болуы мүмкін, бірақ оған дұрыс және сақтықпен қарау қажет. Ол келесі жағдайларда қосымша құрал ретінде ұсынылады:
- ас қорыту мәселелері кезінде;
- тәбеттің жоғарылауы;
- артық салмақ;
- созылмалы шаршау;
- тұмаудың бастапқы кезеңі;
- зат алмасудың бұзылуы;
- қандағы қант деңгейінің жоғарылауының алдын алу.
Табиғи өнім болғанына қарамастан, алма сірке суы құрамында қышқылдар болғандықтан агрессивті заттар қатарына жатады. Оны үнемі тұтынбас бұрын дәрігермен кеңескен жөн. Сірке суы кейбір дәрі-дәрмектермен әрекеттесіп, шырышты қабықтарды тітіркендіруі мүмкін. Сондықтан оны бақылаусыз қолдануға болмайды.
Қауіпсіз мөлшерлеу
Алма сірке суы аз мөлшерде — күніне 1–2 шай қасық көлемінде, сумен сұйылтып қабылданады. Ең дұрысы — ½ шай қасықтан бастап, ағзаның реакциясын бақылау. Егер жағымсыз әсер болмаса, мөлшерді біртіндеп арттыруға болады.
Ұсынылған дозадан артық қабылдауға болмайды, себебі артық қышқыл асқазанның шырышты қабығына және тіс эмаліне кері әсер етуі мүмкін.
Сумен сұйылту
Алма сірке суын ешқашан таза күйінде ішпеңіз — ол тамақ, өңеш және асқазанды тітіркендіруі мүмкін.
Ішке қабылдау үшін сірке суды міндетті түрде сумен сұйылту қажет — 1 стақан (200 мл) жылы суға 1 шай қасық сірке суы қосылады. Қалауыңыз бойынша дәмін жақсарту және әсерін күшейту үшін аздап бал немесе лимон қосуға болады. Дайын болған сусынды баяу, ұрттап ішеді.
Қабылдау уақыты
Алма сірке суын қабылдаудың ең тиімді уақыты — таңертең ашқарынға немесе тамақтан 15–20 минут бұрын. Таңғы уақытта ол ас қорытуды “оятуға”, зат алмасуды жұмсақ түрде іске қосуға және энергия беруге көмектеседі. Егер мақсат — тәбетті азайту болса, сірке суын түскі немесе кешкі астың алдында ішуге болады.
Алма сірке суын ішкеннен кейін тіс эмалін қышқылдың әсерінен қорғау үшін ауызды сумен шайып алған жөн. Сондай-ақ мұндай сусындарды түтікшемен ішкен дұрыс — бұл тістермен тікелей жанасуды азайтады.
Қарсы көрсетілімдер мен сақтық шаралары
Алма сірке суын ішке қабылдауға болмайтын немесе аса сақтықпен қолдану қажет болатын жағдайлар бар. Мұндай жағдайда өнім аурудың белгілерін күшейтіп немесе асқынуға алып келуі мүмкін.
Келесі жағдайларда алма сірке суын қолдану ұсынылмайды:
- асқазан немесе ұлтабар жарасы — қышқыл қабынуды күшейтуі мүмкін;
- жоғары қышқылды гастрит — сірке суы асқазан сөлінің бөлінуін арттырып, ауырсыну тудыруы мүмкін;
- рефлюкс-эзофагит (күйдіргі) — сірке қышқылы қышқылдың өңешке өтуін күшейтеді;
- бауыр мен бүйрек аурулары — созылмалы түрінде қышқылды әсері бар өнімдерден аулақ болу керек;
- тіс эмалінің сезімталдығы немесе кариес — сірке қышқылы эмальдің бұзылуын жеделдетуі мүмкін;
- алмаға аллергия немесе өнімге жеке төзімсіздік.
Алма сірке суын қолданғанда жүкті және емізетін әйелдерге, 12 жасқа дейінгі балаларға, сондай-ақ қан құрамындағы калий мен қант деңгейіне әсер ететін дәрі-дәрмектерді қабылдап жүрген адамдарға ерекше сақтық қажет.
Неліктен алма сірке суын шамадан тыс қолдануға болмайды
Қарсы көрсетілімдер болмаса да, алма сірке суын шамадан тыс қолдану ағзаға зиян келтіруі мүмкін. Бұл негізінен оның жоғары қышқылдығына және ұзақ уақыт бойы қолданылғанда жинақталатын әсеріне байланысты.
Алма сірке суын шамадан тыс қолданудың салдары:
- асқазан мен өңештің шырышты қабатына зақым келтіруі мүмкін;
- тіс эмалінің бұзылуына ықпал етеді;
- дұрыс қолданылмаған жағдайда теріге тітіркену мен күйік тудыруы мүмкін;
- ішке көп мөлшерде қабылданғанда ағзадағы су-тұз балансын бұзуы ықтимал;
- көп мөлшерде қабылданған жағдайда, әсіресе несеп айдайтын дәрілермен бірге қолданғанда, ағзадағы калий деңгейін төмендетуі мүмкін.
Алма сірке суын қауіпсіз пайдалану үшін оны міндетті түрде сумен сұйылту, ұсынылған дозадан аспау, сондай-ақ ұзақ қолдану кезінде үзіліс жасап отыру қажет. Орташа мөлшер мен сақтық — басты ереже.
Қазақстанда сапалы алма сірке суын қалай таңдау керек
Қазақстанда табиғи өнімдерге деген қызығушылық жылдан жылға артып келеді, және алма сірке суы бұл үрдістен тыс емес. Базар мен дүкен сөрелерінде Bragg, Andrea Milano сияқты шетелдік брендтермен қатар, отандық өндірушілердің өнімдерін де кездестіруге болады (мысалы, «Эль-иксир»).
Алма сірке суын сатып аларда тек бағаға емес, сапаға да назар аудару маңызды. Ең пайдалысы — табиғи, фильтрацияланбаған және пастерленбеген сірке суы. Дәл осындай өнім өз құрамында ең көп пайдалы заттарды сақтап қалады. Мұндай сірке судың түбінде тұнба болуы — бұл бұзылғандықтың белгісі емес, керісінше табиғилықтың дәлелі. Ал мөлдір, тұнбасыз сірке су әдетте термиялық өңдеуден өткен және өз пайдалы қасиеттерінің бір бөлігін жоғалтқан.
Сапалы өнімді таңдауға арналған пайдалы кеңестер:
- Жапсырмада “пастерленбеген”, “шикі” немесе “сірке анасы бар” деген белгілерге назар аударыңыз.
- Шыны бөтелкеде сатылатын өнімді таңдаңыз — бұл материал сірке суының қасиеттерін жақсы сақтайды.
- Құрамын міндетті түрде тексеріңіз: нағыз табиғи сірке суында тек екі ғана ингредиент болуы керек — алма және су (немесе алма шырыны).
- Қосымша қоспалар, хош иістендіргіштер мен бояғыштар бар өнімдерден аулақ болыңыз.
Алма сірке суы — қолжетімді әрі әмбебап өнім. Оны әртүрлі мақсатта қолдануға болады: денсаулықты қолдауға, сыртқы келбетті жақсартуға және кейбір тұрмыстық химия құралдарын алмастыруға. Ең бастысы — сапалы өнім таңдап, оны орнымен пайдалану. Себебі табиғи өнімдер де парасатты тәсілді талап етеді.